تأمین مواد اولیه از طریق بورس سال‌هاست بلای جان صنایع پایین‌دستی شده است. صنعت لوازم خانگی که این روز‌ها موضوع واقعی‌کردن قیمت کالا‌های تولیدی‌اش مطرح است، از مشکلات تأمین مواد اولیه در بورس کالا حکایت دارد. در این میان کارشناسان این صنعت عرضه ناکافی و حتی مهندسی در عرضه را دلیل روند افزایشی قیمت‌ها در بورس کالا می‌دانند و معتقدند باید این سازوکار عرضه بورسی اصلاح شود، در غیر این صورت قیمت لوازم خانگی با افزایش مواجه خواهد شد.

مواد اولیه اصلی‌ترین نیاز صنایع پایین‌دستی است که در تهیه آن از بورس مشکلات فراوانی دارند. تأمین مواداولیه در کشور ما با توجه به سازوکار بورس کالا، یکی از معضلاتی است که هم در بخش فولاد، مس و پتروشیمی، تأمین به حد کافی نیست و هم با قیمت‌های مناسب به دست‌تولیدکننده نمی‌رسد که علت آن به دلیل عرضه ناکافی یا سازوکار قیمت‌گذاری در بورس است. این چالش‌ها سال‌هاست مطرح می‌شود، اما دولت و حتی بورس کالا برای اصلاح آن قدمی برنداشته‌اند.

بررسی مشکلات اصلی از دید فعالان اقتصادی نشان می‌دهد همچنان مشکل تأمین ارز موردنیاز تولیدکنندگان برای واردات مواد اولیه وجود دارد.
مواد اولیه‌ای که در بورس‌کالا عرضه می‌شود با حجم بسیار کمی است و در برخی موارد در قیمت‌های بالایی (گران) عرضه می‌شود، به طوری که نیاز تولیدکننده برآورده نمی‌شود و شرکت‌ها ناچار به تهیه مواد اولیه در بازار آزاد هستند (صنایع لاستیک و پلاستیک و لوازم خانگی).

کمبود سرمایه در گردش و نقدینگی هم از طرف خریداران و هم شرکت‌ها باعث شده است شرکت‌ها با رکود شدید تقاضا در بازار روبه‌رو باشند.

ایجاد سامانه‌های ناکارآمد به جای اینکه موانع تولید را سهولت ببخشد، باعث ایجاد مشکلات بیشتر برای شرکت‌ها می‌شود، از جمله آن‌ها سامانه بازارگاه است.

در شرایطی که شرکت‌ها برای تأمین مواد اولیه موردنیاز در این سامانه پول واریز کرده اند و منتظر توزیع محصول از طرف دولت هستند، به دلیل عدم‌عرضه در سامانه ناچارند به قیمتی چند برابر آنچه در سامانه واریز کرده اند، از بازار آزاد تهیه کنند.

صنعت لوازم خانگی هم از آن دست صنایع پایین‌دستی است که چالش جدی در تأمین مواد اولیه از بورس دارد. این صنعت سال‌هاست توانسته است با تولید کالا‌های متنوع بازار را از آن خود کند. در حال حاضر قدرت خرید مردم برای خرید لوازم خانگی مانند یخچال، لباسشویی و اجاق گاز نیازمند حمایت است، بنابراین نخستین اقدام برای حفظ بازار و مشتری باید کاهش قیمت تمام‌شده کالا و تولید و فروش کالا‌های ارزان باشد، اما چگونه؟

«بورس کالا» چالش جدی تأمین مواد اولیه کارخانجات

فعالان بازار لوازم خانگی سال‌هاست از تأمین مواد اولیه داخلی و وارداتی گلایه دارند؛ مواد اولیه وارداتی‌ای که مشکلات تأمین ارز، ثبت سفارش و کیفیت را دارد. اما مواد اولیه داخلی که انتظار می‌رود به آسانی در دسترس تولیدکنندگان باشد، همچنان با مشکلات لاینحل مواجه است.

مسئولان ذی‌ربط عرضه ناکافی مواد اولیه این صنعت در بحث فولاد و پتروشیمی را مطرح می‌کنند و می‌گویند عرضه ناکافی در بورس باعث می‌شود، قیمت‌ها افزایشی شود که برخی حتی مهندسی عرضه را درباره آن به کار می‌برند.

باید این سازوکار عرضه بورسی اصلاح شود و تولیدکنندگان لوازم خانگی بتوانند با قیمت مناسب مواد اولیه مورد نیاز خود را تأمین کنند.

به عقیده این افراد، از آنجا که میزان عرضه مواد اولیه ناکافی است، بخشی از واحد‌های لوازم خانگی صنعتی، مواد مورد نیاز خود را از بازار آزاد تهیه می‌کنند، یعنی ورق (روغنی) مورد نیاز هر چند تولید داخل است، اما یا در بورس عرضه نمی‌شود یا اگر هم در بورس عرضه شود، به دلایلی وارد بازار آزاد و موجب شده است تولیدکنندگان این مواد را با قیمت‌های بالاتر از بازار آزاد تهیه کنند.

همچنین عده‌ای تأکید می‌کنند با توجه به رکود بازار و قدرت خرید مردم، اگر تأمین مواد اولیه از طریق بورس ساماندهی نشود، قیمت تمام‌شده ما بالا می‌رود.

روند فعلی صنعت لوازم خانگی طوری است که انتظار می‌رود، کالای باکیفیت و ارزان باید به دست مصرف‌کننده برسد، اما سازوکار تأمین مواد اولیه در سال‌های اخیر طوری رقم خورده که بورس کالا به محلی برای توزیع رانت تبدیل شده است.

کارخانجات بالادستی فولاد و پتروشیمی، میزان اندکی از محصول تولیدی‌شان را با قیمت جهانی در بورس عرضه می‌کنند و حجم بالایی از محصول را در بازار آزاد به چندبرابر قیمت به فروش می‌رسانند.

رشد بازار لوازم خانگی

آرا شاهوردیان، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در گفتگو با نبض‌صنعت با اشاره به ممنوعیت واردات لوازم خانگی می‌گوید: این وضعیت از جنبه‌هایی مطلوب به نظر می‌رسد چراکه می‌تواند در راستای تحقق خنثی‌سازی تحریم‌ها قلمداد شود و اتکا بر توانمندی‌های داخلی را افزایش دهد. در حال حاضر و در پی برخی سیاست‌ورزی‌ها، ما شاهد رشد در بازار لوازم خانگی بوده‌ایم و حتی یکسری از لوازم خانگی با تکنولوژی‌های روز تولید شده‌اند که این نشان می‌دهد ما حتی در بسیاری از تولیدات‌مان از برند‌های خارجی مشابه جلوتر هستیم.

می‌افزاید: باید تأکید کنم که متأسفانه لوازم خانگی در شرایط فعلی، قیمت بالایی دارند. هر چند کیفیت لوازم خانگی رشد پیدا کرده و عرضه و تقاضای مناسبی در بازار شکل گرفته است، اما یک خانواده متوسط ایرانی نمی‌تواند از همین کالا‌های داخلی آن هم به دلیل قیمت بالا استفاده کند. کیفیت محصولات بازار لوازم خانگی ما با رشد مواجه بوده، اما قیمت‌ها همچنان بالاست.

به هر روی به نظر می‌رسد سازوکار تأمین مواد اولیه صنعت لوازم خانگی از طریق بورس باید اصلاح و موانع تولیدکنندگان داخلی مرتفع شود، از طرفی بهانه‌ای به دست کاسبان واردات نیفتد که از هر فرصتی برای سرکوب تولید داخل و تشدید واردات سخن می‌گویند.

جوان